همان‌قدری که در بین خودروسازان ایرانی مفهومی به عنوان استاندارد بودن وجود ندارد، در بازار خودرو هم چیزی به عنوان عمر مفید خودرو برایمان تعریف نشده است.
در کشورهای توسعه یافته، توجه به مسائل زیست محیطی از اهمیت بالایی برخوردار است. سازمان‌های نظارتی بر صنعت خودروسازی و بازیافت خودرو نیز قوانین سخت‌گیرانه‌ایبرای مالکان خودروهای فرسوده در نظر گرفته‌اند. میزان بالای تولید آلاینده‌ها، افزایش مصرف سوخت، افزایش تصادفات، ایجاد آلودگی‌های صوتی و تاثیر بر زیبای فضای شهری از آثار وجود خودروهای فرسوده و از رده خارج نشدن آنهاست.
از آنجایی که در کشور ما پافشاری عجیبی بر هر چه بدتر عمل کردن در صنعت خودرو و عوامل وابسته به آن وجود دارد، در زمینه خودروهای فرسوده هم مسئولان مربوطه برای سیاستگذاری‌های اشتباه از هیچ کوششی فروگذار نکرده‌اند.
خودروهای تولید داخل فاصله زیادی تا رسیدن به استانداردهای بین‌المللی دارند، با این وجود طبق آخرین آیین‌نامه دولت خودروهای سواری شخصی پس از 25 سال از تاریخ ساخت به عنوان خودروی فرسوده شناخته می‌شوند! این در حالی است که طبق قوانین اتحادیه اروپا خودروهای بالای 10 سال ساخت و یا خودروهایی با هر سنی که نتواند استانداردهای لازم را داشته باشد، فرسوده و از رده خارج محسوب می‌شود.
در ادامه، مرور کوتاهی بر اقدامات ایران در مقایسه با برخی از کشورها برای از رده خارج کردن خودروهای فرسوده خواهیم داشت.
چرا در ایران خودروها از دور خارج نمی‌شوند؟
به خودروهای سواری شخصی فرسوده، کارت سوخت تعلق نمی‌گیرد. این یکی از اقدامات دولت برای از رده خارج کردن خودروهای فرسوده است.
سوال اینجاست که چرا مالکان خودروهای فرسوده تمایلی به تعویض خودروهای خود ندارند؟ پاسخ بسیار ساده است. قطعاً این خودروها متعلق به اقشار ضعیف جامعه‌اند که توان مالی پایینی دارند. در نتیجه، تهدید به ندادن کارت سوخت، در حالی که ارزان‌ترین خودرو داخلی تا 90 میلیون تومان هم اوج گرفته است، نمی‌تواند راهکاری برای حذف این خودروها باشد.
فروش اقساطی خودروهای داخلی در سال 95 از دیگر راهکارهای دولت برای ترغیب مردم به خرید خودرو جدید بود. شرایط پرداخت به این صورت بود که نیمی از مبلغ خودرو نقد پرداخت می‌شد و حداقل یک ماه در حساب شرکت می‌ماند. باقی مبلغ به صورت وامی با بهره حدود 20 درصد از طرف شرکت داده می‌شد که خریدار موظف بود هر شش ماه اقساط را پرداخت کند.
درست است که با این طرح بسیاری صاحب خودرو شدند، اما این اقدام دولت تنها دو پیامد داشت. اول اینکه پارکینگ‌های خودروسازان از خودروهای غیراستانداردشان خالی شد و دوم آنکه عده کثیری وام با بهره زیاد گرفتند که سود آن به شرکت‌ها بازگشت. در واقع، شاید این طرح در ظاهر یک فرصت طلایی برای خرید خودرو بود، اما از هر طرف به بررسی این موضوع بپردازیم به نتیجه دیگری جز بي‌توجهی به حقوق مصرف‌كننده‌ها نمی‌رسیم.
این موضوع از این جهت به مسئله خودروهای فرسوده مربوط است که خیلی از مالکان این خودروها هم در این فرصت طلایی ترغیب به خرید خودرو شدند، اما خودروهای فرسوده‌شان چه شد؟ به اقشار ضعیف‌تری فروخته می‌شد و این خودروها همچنان در چرخه مصرف باقی می‌ماندند.
این داستان هنوز هم ادامه دارد. کافیست سری به سایت دیوار و ديگر سايت‌های خريد و فروش خودرو بزنید و با گشتی ساده به آگهی خودروهای دهه 50 و 60 شمسی برسيد.
بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد حدود 30 درصد از آلودگی هوای تهران ناشی از خودروهای فرسوده و غیراستاندارد است. بنابراین، پرداختن به این موضوع بسیار مهم و حیاتی است. راه حل چیست؟
ارائه راه‌حل‌های تخصصی بماند بر عهده کارشناسان، اما از دید عمومی اولین قدم را باید خودروسازان بردارند. تلاش برای نزدیک شدن تولیدات داخلی به استانداردهای جهانی و ساخت خودرو با متریال قابل بازیافت و باکیفیت به طوری که پس از فرسوده شدن خودرو، بتوان درصد بالایی از اجزای آن را به چرخه تولید بازگرداند.
همچنین دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات ویژه برای اقشار ضعیف‌تر جامعه زمینه خرید خودرو را فراهم کند. برنامه‌ریزی و مدیریت برای پیشرفت صنعت بازیافت خودروهای فرسوده از مهم‌ترین مسائلی‌ست که می‌تواند کمک بسیاری به حل این معضل و همچنین اقتصاد و ایجاد فرصت شغلی کند. به هر جهت آنچه که واضح است، حال صنعت خودروی ما از هر نظر وخیم است و باید به فکر درمان بود.
توسعه يافته‌ها در اين‌باره چه می‌كنند؟
همانطور که ذکر شد با وجود تولید خودروهای باکیفیت و برترین برندهای جهان، در اتحادیه اروپا و آمریکا و کشورهای توسعه‌یافته، سن خودروهای فرسوده 10 سال است. استفاده از این خودروها عوارض و جرائم سنگینی به همراه دارد که این موضوع مانع از تخلف شهروندان می‌شود.
از طرفی شرایط فروش خودرو در این کشورها بسیار متفاوت است. برای مثال در آمریکا شما می‌توانید بدون پرداخت هیچگونه سودی از بسیاری از کمپانی‌های خودروسازی دنیا، خودروهای اقساطی بدون پیش پرداخت تهیه کنید. این تسهیلات باعث می‌شود تا شهروندان به سادگی بتوانند خودروهایی به‌روزتر را جایگزین خودروهای سابق خود کنند.
از طرفی هم صنعت بازیافت به صورت گسترده‌ای فعالیت می‌کند و استانداردها مطابق شرایط روز جهان تغییر می‌کنند. برای مثال استفاده از فلزات غیر سمی، سهولت جداسازی قطعات خودروها، مصرف پایین انرژی و قابلیت بازیافت از جمله موارد استانداردهای جهانی برای خودروسازان است.
از چند سال قبل تاکنون، این مسئله همواره دغدغه خودروسازان بزرگ جهان بوده است و این شرکت‌ها سیاست‌گذاری‌ها و طرح توسعه خود را با در نظر گرفتن این موضوع به پیش برده‌اند. امروزه در اتحادیه اروپا و آمریکا باید بتوان 95 درصد از وزن کل خودرو را بازیافت کرد. شرکت‌های ژاپنی هم از سال 2005 میلادی برنامه‌هایی برای افزایش قابلیت بازیافت خودروهای خود داشته‌اند و امروزه خودروهای تویوتا و مزدا تا 80 درصد قابل بازیافت خواهند بود.